अद्भुत प्रेम परीसंग | नेपाली उपन्यास | राजनप्रसाद निरौला-
रातभर पानी प-यो; कदाचित् डर पनि भयो । सबैजना आगोको वरिपरि बसिरहे, कोही रापका कारण निदाए पनि ।
उनीहरु ठूलठूला चट्टानले घेरेको, बीचमा निकै फराकिलो ठाउँ भएको ओडारमा छन् । यसभित्र यसताकाका समकालीन मानिसहरू धेरैजना एकैठाउँमा बस्छन् । त्यति सुरक्षित स्थान हैन यो, चट्टान र माटोको भित्ताबाट प्रायः पानी रसाइरहन्छ । ठाउँ ठाउँ भत्केको छ । माथिल्लो भागबाट माटो पनि झर्छ । यो प्रकृतिको सृष्टि हो तर कतिपय ठाउँहरूलाई हातले खोतलेर वा फलामका औजारले खनेर, खोपेरआफ्नो अनुकूल बनाएका छन् । एकछेउमा साझा वा सामूहिक औजार र हतियारहरू राखेका छन् । भित्रै अग्ला होँचा ठाउँहरू छन् । चट्टानलाई खोपेर खोपीहरु बनाएका छन् । एउटा खोपीवाट अर्को खोपीमा जान सकिने साना साघुँरा सुरुङ्गहरु छन् । कहिँ कहिँ फलेक जस्ता काठहरू पनि ओछ्याइएका छन् । उज्यालोको निम्ति ठूलो फराकिलो खुला प्वाल छ जहाँँबाट उज्यालो आउँछ साथसाथै बर्षातमा पानी पनि भित्रतिर बग्छ ।
उनीहरू (जसको यो वासस्थान हो) जनावरका छाला, रुख, विरुवाका पातहरूलाई रुखकै लहराहरूमा उनेर कम्मरमा झुण्ड्याइ यौनाङ्ग छोप्छन् । शरीरको बाँकी भाग नाङ्गै रहन्छ । यौनाङ्ग नछोपे पनि नौलो, अनौठो, लाजलाग्दो हुदैन । लोग्नेमान्छे र आइमाई बीच हुने यौनसम्भोगलाई खेल ठान्छन् ।
पानी प्रसस्त छ, जताततै झरना र खोलाहरू छन् । उनीहरू नुहाउँछन् । पानीको उपयोगिताको विषयमा धेरै जान्दैनन् तर मयल माडेर नुहाउँन जान्दछन् । फलेक जस्तो काठ ओछ्याएर वा जमिनमा त्यसै सुत्छन् । जनावरको छाला ओड्छन् तर त्यो थोरै मान्छेहरूसँग मात्र छ । धेरै परिवारहरू एउटै ओडारमा बस्छन् ।
तिनीहरू अङ्क र त्यसकोे गिन्ती जान्दैनन् । गन्न जान्ने हो भने बालबच्चा, बूढाबूढी सहित असी जना यहाँ बस्छन् । यिनीहरूले ओडार छाडेका छैनन् । जनावरहरूको सिको गर्दै अर्थहीन आवाजहरू निकाल्छन् । आवाजलाई अर्थ दिने मानवहरूको लामो प्रयासमा तिनीहरू पनि संलग्न छन् । धेरै आवाजहरू उनीहरू मध्येका केहीले मात्र बुझ्छन् । ती आवाजहरूमा अर्थयुक्त सङ्केत हुन्छन् । उनीहरू कठिन पाराले अप्ठ्यारो भाषा बोल्छन् ।
यो स्थानका बासिन्दाहरू नजिकैको खोलामा माछा मार्छन् । उनीहरूले फलामको हतियार प्रयोग गर्न थालेको भर्खर मात्र हो, नत्र ढुङ्गा वा काठको चुच्चोले माछा मार्दथे । उनीहरू पशुपन्छीको शिकार गर्छन् । शिकारका लागि आवश्यक पर्ने हतियारहरू ओडारमा एकै ठाउँमा राख्छन् । लोग्नेमान्छे, स्वास्नीमान्छे उज्यालोमा विचरण वा चरनका निम्ति हिड्छन्् । स्वास्नीमान्छेहरू साना बच्चाहरूलाई बोकेर वा पछि लगाएर निस्कन्छन् । जङ्गलमा फलफूलको खोजीमा संलग्न रहन्छन्् । लोग्नेमान्छे, स्वास्नीमान्छे र बालकहरू फलफूल उतै खाएर आउँछन् । जनावर वा माछा ओडारमा ल्याएर पोलेर खान्छन् । जनावरको मासु काँचै खानेहरू पनि छन् । खानाको अभाव हुँदा मरेर सडेका जनावरहरू पनि खान्छन् ।
मर्छन्, धेरैजना अकाल मर्छन् । मृत्युको कारण कसैलाई थाहा हुदैन । रोगले मर्छन्, भोकले मर्छन्, प्राकृतिक प्रकोपले मर्छन् । दश ठाउँमा हड्डी भाचिन्छ, कोही लुला लङ्गडा छन्, घिस्रीएर हिड्छन् । धेरै मानिसहरू शारीरिक तवरले दुरुस्त छन् । औंसत उमेर जम्माजम्मी चालीसदेखि पचास मात्र छ । उनीहरू ज्यादै कठिन जीवन बिताउँछन् ।
यतिखेर जाडो छैन, गर्मी पनि । विभिन्न रङ्गका, राम्रा राम्रा फूलहरू पmूलेका, झुलेका रुख, बिरुवाहरू चारैतिर छन् । मान्छे हिड्ने बाटोहरू फराकिला छैनन । गोरेटोहरू मात्र छन् । बाटो तथा मैदानहरूमा लोग्नेमानिस र स्वास्नीमानिस लठारिएको अवस्थामा देखिनु ज्यादै सामान्य दृष्यहरू हुन् ।
ओडारहरूमा बस्ने सहित यो ठाँउमा बस्ने मानिसहरू लगभग चारसयभन्दा ज्यादा छैनन् । उनीहरूसँग पात्रो हुने सम्भावना नै छैन । वर्ष वा महिनाको अनुमान लगाउन असमर्थ छन् । शीर ठाडो पारेर हिड्न सक्छन् । हात, खुट्टा तथा मस्तिष्कले सिमित काम लिन सक्छन् । तिनीहरूको शरीरमा बाक्लै भुत्लाहरू छन् ।
मानिसहरू बस्नका निम्ति साना साना ओतआडहरू पनि छन् । काठ, सेउला, ढुङ्गा आदिद्वारा बनेको, ओत लाग्न र आड लिन सकिने ठाउँलाई ओतआड भनिएको हो । ढुङ्गा, माटो र काठले बनेका तीनवटा ठूला ओतआडहरू पनि छन् – सरदारको ओतआड, शस्त्रओतआड र देवीको ओतआड । रुखका हाँगाहरू तेर्साएर त्यसमाथि काठ र पातला ढुङ्गाहरू मिलाएर वा लामा लामा घाँसहरूले छाएर छाना लगाएका छन् ।
ओतआडमा धुरी बनाउन जानिसकेका छन् । ढुङ्गा राम्ररी मिलाएर अग्लो पारेका छन्, त्यो पर्खाल हो ।
सरदारको रिवाज निकै पहिले करिब पन्ध्रौं पुस्तादेखि चलिआएको हो । त्योभन्दा पहिले समूहको मुख्य हुन्थ्यो । व्यक्तिगत सम्पत्तिको चलन भने करिब तीन, चार पुस्ता अगाडि आएको हो । ओतआडवाला बाहेक अरुलाई धन वा व्यक्तिगत सम्पत्तिको कुनै अर्थ छैन । सरदार र ओतआड बनाएर बस्नेहरूसँग व्यक्तिगत सम्पत्ति छ । उनीहरूसँग आआफ्नो हतियार र फलफूलका रुखहरू छन् ।
उनीहरू ठूलठूला जनावर तथा पन्छीहरूसँग डराउँछन्; प्रकृतिको ज्ञान छैन यसैकारण प्राकृतिक प्रकोपसँग डराउछन् । जमिनबाट निक्लने तातो ज्वालासँग डराउँछन, आकाशमा देखिने रातो गोलासँग डराउँछन्; जमिन हल्लिने, फाट्ने प्रक्रियासँग डराउँछन् । जीवनको चेतना यथेष्ट नभएता पनि बाँकी सवालभन्दा ज्यादा मृत्युप्रति सचेत छन्; देवता, भूत र आत्मासँग डराउँछन् । भौतिक तथा जैविक अवस्थासँग जुóदै, अध्यात्मलाई आत्मसात् गर्दै अदृश्य शक्तिहरूसँग डराउँछन् । हावा, पानी, आगो, सूर्य, माटो, भूकम्प र जनावर जस्ता अरु थुप्रै दुश्चक्रहरूसँग डराउँछन् ।
सरदारले छानेको, मानेको कन्याकुमारीलाई सबैजना देवकन्या भन्छन्, ठान्छन् पनि । देवकन्या बस्ने स्थानलाई थान मानेर फूल चढाउछन् । राता फूलहरू चढाइन्छ । दियो बाल्ने चलन छैन । मान्छेहरू बिहान सूर्य उदाएपछि गम्भीर रहेर देवकन्याको पूजा, अर्चना चलनअनुसार गर्छन् । सूर्य अस्ताउने बेला भएपछि बेअर्थका आवाजहरू निकाल्दै, बेढङ्गका नाचहरू नाच्छन् । विभिन्न खाले डरहरूबाट मुक्त हुन उनीहरू यसो गर्छन । डरहरूद्वारा केही हानी नहोस् भन्ने अभिप्रायले देवकन्यालाई आफ्नै ढङ्गले खुसी पार्छन् ।
यौनाङ्गबाट एक किसिमको रातो तरल पदार्थ नबगुन्जेल पूजा गर्ने गरिएकी कन्याकुमारीलाई देवकन्या ठान्छन् । त्यसपछि तिनलार्ई देवी ठानिन्छ । यौनाङ्गबाट बग्ने तरल पदार्थलाई रगत वा रजस्राव भनेर चिन्दैनन्, जान्दैनन्, मान्दैनन् । देवकन्यालाई ‘द्येभी’ भइसकेपछि विवाह गर्नु हुदैन भनेर सिकाउने गरिन्छ । देवकन्या भइसकेका केटीहरूले विवाह गर्न पाउँदैनन् । आजसम्म देवकन्या बनेकाहरूले विवाह गरेका छैनन् । देवीले विवाह गरे दुबैजनाको मृत्यु हुन्छ भन्ने यहाँका मानिसहरूको विश्वास छ ।
रितीरिवाजका साथ विवाह गर्न नपाएपनि लुकीचोरी यौनसम्बन्ध भने राख्ने गरिन्छ । त्यो यौनसम्बन्ध पनि ठूला ओतआडका मान्छेहरूसँग मात्र राखिन्छ । ठूला ओतआडका मानिसहरूसँग यौनसम्बन्ध भई जन्मेका बच्चाहरूलाई पानीपुत्र वा पुत्री, देवपुत्र वा पुत्री आदि भनिन्छ । अरुसँग यौन सम्पर्क राखेको खण्डमा ठूला ओतआडका मान्छेहरूले त्यस्ता देवीलाई टाउको छिनालेर मार्छन् ।
उनीहरूको विश्वासमा देवीहरू देवहरूका निम्ति रतिक्रीडाको भाग हुन् । देवकन्या देवी हुने तयारी हो । देवहरूले यौनसम्पर्क गर्न चाहेमा पवित्र र सबैले पूजेको देवीसँग मात्र गर्नुपर्छ । ठूलो ओतआडका मान्छेहरू आफूलाई देव सम्झन्छन् । कतिपय आमसाधारण मान्छेहरू पनि उनीहरूलाई देव नै ठान्छन् । ठूला ओतआडका मानिसहरु जनावरमा चढेर पनि घुम्छन् ।
रातो तरल पदार्थ नबगुन्जेल वा रजस्राव नहुन्जेलको उमेरमा यौनसंसर्ग भयो भने बच्चा जन्मिदैन भन्ने ज्ञान स्त्रीहरूले पाइसकेका छन् । स्त्रीहरूको यौनाङ्गबाट रजस्राव हुने अवधिमा उनीहरुमाथि तिरस्कार, उपेक्षा, अपहेलना हुदैन । यौनाङ्गबाट रजस्राव हुने यो अवधिमा यौनसम्भोग वर्जीत नभएका कारण स्त्रीहरू पुरुषहरुद्वारा तिरस्कार, उपेक्षा र अपहेलनाको सिकार हुने गर्दैनन् । छुवाछुत गर्न नहुने चलन पनि छैन ।
उनीहरू बीच यौनसंसर्ग सानै उमेरदेखि प्रचलनमा छ । यौनसंसर्ग राजीखुसी वा जवर्जस्ती दुवै अवस्थामा हुने गर्छ । सानो, ठूलो उमेरको कुनै गिन्ती छैन । शरीरको वनावट हेरी यौनसंयोगको समय वा अवस्था निर्धारण हुने गर्छ । यौनसम्भोगको कारण कोही म¥यो भने ठूलो मुद्दा वा खवर बन्दैन । यस्ता घटनाहरू यो गामलका लागि सामान्य दिनचर्या हुन ।
मान्छे मर्दा शोक व्यक्त गर्ने चलन छैन । मान्छे जन्मदा खुसी मनाउने चलन पनि छैन, यस्ता अवसरहरू उनीहरूको लागि दिनचर्या हुन् ।
आहाराको खोजी र यौन उनीहरूको दिनचर्या हो । सम्भोगका निम्ति आइमाईको स्विकृति आवश्यक ठानिन्छ । हाडनाता करणी वर्जीत छैन तर यो कालखण्डसम्म आइपुग्दा धेरैले हाडनाता यौन सम्बन्धलाई अस्विकारेका पनि छन् । करणी प्रथा आम छ । परिवारका सदस्यसँग यौनक्रिया वर्जीत छ । मामा, काकाको अवधारणा छैन । परिवार भन्नाले दाजु, भाइ, दिदी, बहिनी र बाबुआमा पर्छन् ।
विवाहको प्रचलन छ । उनीहरू सानैमा विवाह गर्छन् । केटाकेटीहरू देवकन्याको सामु आउँछन् । सरदारको आदेशानुसार केटा र केटीलाई डोरीले बाधेर विवाह सम्पन्न गर्छन् । केटा र केटी छान्ने काम सरदारले गर्छ । यौन चेतनाका कारण उनीहरूको विवाह हुन्छ । विवाह भए पछि धेरै स्त्रीहरू परपुरुषसँग यौनक्रिया गर्न मन पराउँदैनन् ।
सूर्य र चन्द्रमालाई नामले जान्दैनन् । आकाशमा देखिने रातो, तातो, उज्यालो दिने गोलोलाई उनीहरू देवता मान्छन् । विभिन्न आकारमा देखिने, केही मात्रामा भएपनि उज्यालो दिनेलाई सानो देवता ठान्दछन् । आकाशलाई नीलदेवता भन्छन् आफ्नो प्रणेता, संरक्षक, विनाशक सबै आफूभन्दा धेरै माथिका गोलाहरूलाई ठान्दछन् । सूर्यग्रहण र चन्द्रग्रहणको बेला थाहा पाए भने सबै एकै ठाउँमा भेला भई ‘द्येभ दोख’(देवलाई परेको दुःख) भनी रुने गर्छन् ।
ठूलो ओतआडमा रुखको लहरा वा फलामको सिक्रिले बाधेर थूप्रै जनावरहरू राखिएका छन् । मानिसहरू ती पशुलाई चराउन चौरतिर लान्छन् र आफू पनि चरनका लागि जान्छन् । फलामको सिक्रिले बाधेर बन्दीहरूलाई पनि राखिएको छ । त्यस्ता मान्छेहरू गन्दा सात ओटा सिन्काहरू पर सर्छन् । त्यस्ता मान्छेहरूलाई भारी बोक्ने, खन्ने जस्ता कडा परिश्रमको काम लगाइन्छ । तिनीहरू कहिलेकाहीँ मात्र चरनका निम्ति जान पाउछन् नत्र अरुहरूले ल्याएर दिएको थोरै खानेकुरामा चित्त बुझाउनु पर्दछ, कहिलेकाहिँ भोकै ।
मुद्रा विनिमयको प्रथा छैन । वस्तु विनिमय हुन्छ । राम्रा मूर्तिहरू बनाएर दियो भने ठूला ओतआडवालाहरूले साना जनावरहरूको मासु दिन्छन्, जो मिठो हुन्छ ।
मातृसत्तात्मक व्यवस्था लोप हुने अवस्थातर्फ उन्मुख छ । जब लोग्नेमान्छे वा स्वास्नीमान्छेहरूले एक समयमा एउटै लोग्नेमान्छे वा स्वास्नीमान्छेसँग मात्र यौन संसर्ग गर्न थाले तब स्वास्नीमान्छेहरूलाई बच्चाको बाबु यकिन हुन थाल्यो अनि परिवारको अवधारणा अगाडि आयो । बच्चाले बाबु चिन्न थाल्यो तर लोग्नेमान्छे वा स्वास्नीमान्छेले परपुरुष वा परस्त्री गमनलाई भने छोडेका छैनन् ।
आफ्ना चलन तथा परम्परालाई राम्ररी व्याख्या गर्न जान्दैनन् । जे भइरहेको छ त्यसलाई नै उत्कृष्ट सभ्यता ठानी त्यसको पालना मात्र गरिरहेका छन् ।
®®®®®®
अचानक कुनै ढोलको चर्को आवाज आउन थाल्यो । उनीहरू ओतआडबाट निस्के, जङ्गलबाट निस्के, ओडारबाट पनि कराउँदै, कोलाहल गर्दै निस्के । धेरै जसो जवानहरू निस्के; केटाकेटी र उमेर ढल्केकाहरू पनि निस्के । उनिहरू कोलाहाल गर्दै, कराउदै ठूलो ओतआडतर्फ कुदे । अस्त्रशस्त्र राख्ने ओतआड अगाडि भेला भए । शस्त्र राख्ने ओतआडको ढोका खुल्यो । त्यहाँ राखिएको भाला, तीर, खुँडा, तरबार आदि जस्ता फलामका एक एक ओटा हतियार उनीहरू प्रत्येकले उठाए । छातीमा फलामको ढाल लगाएर मान्छेहरू तयार भए । ढाल लगाएका मान्छेहरू अगाडि हिँडे । तरबार, खुँडा, खुकुरी जस्ता हाते हतियार तथा तीर कमान बोकेका मान्छेहरू पछाडि लागे ।
एउटाले “माथको डाड” भन्यो । ढाल लगाउनेले औंलाले देखायो, माथिको डाँडोलाई । यतिखेर मान्छेहरू चुपचाप छन । उनीहरू चिच्याएका, कराएका छैनन् । बाक्लै भुत्ला भएका, कोही नाङ्गै, कोही पातले यौनाङ्ग छोपेका तथा कोही जनावरको छालाले शरीर ढाकेकाहरू छन् । उनीहरू हिड्न सिपालु छन् । हिडाइको गति तिव्र छ । “डाडमा तान्छेहरू अन भारे ।” एउटा बोल्यो । एकैछिनमा उनिहरू डाँडामा पुगे । कतैबाट तीरद्वारा आक्रमण सुरु भयो । सम्वेदनशील ठाउँमा नलागे, तीरले तुरुन्तै मान्छे मार्दैन । तिनीहरू आक्रमण भएको दिशा र स्थानको अनुमान लगाउदै अगाडि बढेर गए ।
“आकेमन” कोही चिच्यायो ।
चारैतिर रुखै, रुखहरू छन् । रुखको आडमा छेलिएर, कोलाहाल गर्दै दुबै पक्ष एक अर्कालाई प्रहार गर्न थाले । ती दुई थरीले तीर, खँुडा र खुकुरी जस्ता हतियारले एक आपसलाई हानेर प्रत्यक्ष लडाइ लडे, आमुन्ने सामुन्ने । शत्रुपक्षका धेरै घाइते भएर भागे, रगतपच्छे लासहरू, थोरै मरे, चारजना समातिए । भाग्न नसक्ने घाइतेहरूलाई उनीहरूले हतियार प्रहार गरेर मारे । समातिएकाहरूलाई सबै मिलेर रुखका लहराहरूले बाँधे अनि मरेका जनावरहरूलाई तानेर, घिसारेर ल्याए जस्तै ल्याए । आक्रमण गर्नेहरू को र कहाँँका हुन् थाहा भएन । आफ्ना घाइतेहरूलाई बोके, मरेकाहरू बेवारिसे भए । बिजय उत्सव मनाउँदै, कराउँदै गामल फर्के ।
यहाँ कहिलेकाहीँ मात्र यस्तो हुन्छ । जहिले र जतिखेर भए पनि तिनीहरू प्रतिरक्षाका निम्ति सधै तयार रहन्छन् । कोही कसैले आक्रमण गरेको थाहा भयो भने सबैजना जो जहाँँ भए पनि भेला हुन्छन् र प्रतिरक्षा गर्छन् । कोही पनि यो कार्यमा मर्न डराउँदैनन् । कोही कसैले केही पुरस्कार पाउदैन तर अस्तित्वका निम्ति लड्छन्, एक भएर ।
डाँडामा एउटा गोप्य ओतआड छ । गामलका कसैलाई पनि थाहा छैन । राजा भन्न उनीहरू जान्दैनन् । त्यो ओतआडमा सुरक्षा, पालो तैनाथीका निम्ति ठूलो ओतआडका मान्छेहरू जिम्मेवार छन् । ठूलो ओतआडमा बस्नेहरू सरदार ठानिन्छन्, ताकतवार पनि । ठूलो ओतआडमा बस्नेहरू तागतवार हुन्छन् भन्ने सबैको ठहर छ ।
विचार गरेर निर्णय दिन सक्नेहरू थोरै मात्र छन् । धेरै मानिसहरू आदेशको पालना गर्न पनि असक्षम छन् । आवाजका प्रचलित अर्थ र सङ्केतहरूको अभावका कारण धेरै जसो अवस्थामा हातको सङ्केत प्रयोग गर्ने चलन चल्तीमा छ । रिसाहा प्रवृत्तिका भएका कारण उनीहरू चाँडै रिसाउँछन् । यो गर्नु हुन्छ र यो हुदैन भन्ने जानकारीको अभाव छ । बाहुबलवाला, शस्त्रको प्रयोग गर्न सक्ने शक्तिशाली ठहरिन्छ । उनीहरूले जानेको महान कला भनेको मार्नु र मर्नु हो ।
रातभर पानी प-यो; कदाचित् डर पनि भयो । सबैजना आगोको वरिपरि बसिरहे, कोही रापका कारण निदाए पनि ।
उनीहरु ठूलठूला चट्टानले घेरेको, बीचमा निकै फराकिलो ठाउँ भएको ओडारमा छन् । यसभित्र यसताकाका समकालीन मानिसहरू धेरैजना एकैठाउँमा बस्छन् । त्यति सुरक्षित स्थान हैन यो, चट्टान र माटोको भित्ताबाट प्रायः पानी रसाइरहन्छ । ठाउँ ठाउँ भत्केको छ । माथिल्लो भागबाट माटो पनि झर्छ । यो प्रकृतिको सृष्टि हो तर कतिपय ठाउँहरूलाई हातले खोतलेर वा फलामका औजारले खनेर, खोपेरआफ्नो अनुकूल बनाएका छन् । एकछेउमा साझा वा सामूहिक औजार र हतियारहरू राखेका छन् । भित्रै अग्ला होँचा ठाउँहरू छन् । चट्टानलाई खोपेर खोपीहरु बनाएका छन् । एउटा खोपीवाट अर्को खोपीमा जान सकिने साना साघुँरा सुरुङ्गहरु छन् । कहिँ कहिँ फलेक जस्ता काठहरू पनि ओछ्याइएका छन् । उज्यालोको निम्ति ठूलो फराकिलो खुला प्वाल छ जहाँँबाट उज्यालो आउँछ साथसाथै बर्षातमा पानी पनि भित्रतिर बग्छ ।
उनीहरू (जसको यो वासस्थान हो) जनावरका छाला, रुख, विरुवाका पातहरूलाई रुखकै लहराहरूमा उनेर कम्मरमा झुण्ड्याइ यौनाङ्ग छोप्छन् । शरीरको बाँकी भाग नाङ्गै रहन्छ । यौनाङ्ग नछोपे पनि नौलो, अनौठो, लाजलाग्दो हुदैन । लोग्नेमान्छे र आइमाई बीच हुने यौनसम्भोगलाई खेल ठान्छन् ।
पानी प्रसस्त छ, जताततै झरना र खोलाहरू छन् । उनीहरू नुहाउँछन् । पानीको उपयोगिताको विषयमा धेरै जान्दैनन् तर मयल माडेर नुहाउँन जान्दछन् । फलेक जस्तो काठ ओछ्याएर वा जमिनमा त्यसै सुत्छन् । जनावरको छाला ओड्छन् तर त्यो थोरै मान्छेहरूसँग मात्र छ । धेरै परिवारहरू एउटै ओडारमा बस्छन् ।
तिनीहरू अङ्क र त्यसकोे गिन्ती जान्दैनन् । गन्न जान्ने हो भने बालबच्चा, बूढाबूढी सहित असी जना यहाँ बस्छन् । यिनीहरूले ओडार छाडेका छैनन् । जनावरहरूको सिको गर्दै अर्थहीन आवाजहरू निकाल्छन् । आवाजलाई अर्थ दिने मानवहरूको लामो प्रयासमा तिनीहरू पनि संलग्न छन् । धेरै आवाजहरू उनीहरू मध्येका केहीले मात्र बुझ्छन् । ती आवाजहरूमा अर्थयुक्त सङ्केत हुन्छन् । उनीहरू कठिन पाराले अप्ठ्यारो भाषा बोल्छन् ।
यो स्थानका बासिन्दाहरू नजिकैको खोलामा माछा मार्छन् । उनीहरूले फलामको हतियार प्रयोग गर्न थालेको भर्खर मात्र हो, नत्र ढुङ्गा वा काठको चुच्चोले माछा मार्दथे । उनीहरू पशुपन्छीको शिकार गर्छन् । शिकारका लागि आवश्यक पर्ने हतियारहरू ओडारमा एकै ठाउँमा राख्छन् । लोग्नेमान्छे, स्वास्नीमान्छे उज्यालोमा विचरण वा चरनका निम्ति हिड्छन्् । स्वास्नीमान्छेहरू साना बच्चाहरूलाई बोकेर वा पछि लगाएर निस्कन्छन् । जङ्गलमा फलफूलको खोजीमा संलग्न रहन्छन्् । लोग्नेमान्छे, स्वास्नीमान्छे र बालकहरू फलफूल उतै खाएर आउँछन् । जनावर वा माछा ओडारमा ल्याएर पोलेर खान्छन् । जनावरको मासु काँचै खानेहरू पनि छन् । खानाको अभाव हुँदा मरेर सडेका जनावरहरू पनि खान्छन् ।
मर्छन्, धेरैजना अकाल मर्छन् । मृत्युको कारण कसैलाई थाहा हुदैन । रोगले मर्छन्, भोकले मर्छन्, प्राकृतिक प्रकोपले मर्छन् । दश ठाउँमा हड्डी भाचिन्छ, कोही लुला लङ्गडा छन्, घिस्रीएर हिड्छन् । धेरै मानिसहरू शारीरिक तवरले दुरुस्त छन् । औंसत उमेर जम्माजम्मी चालीसदेखि पचास मात्र छ । उनीहरू ज्यादै कठिन जीवन बिताउँछन् ।
यतिखेर जाडो छैन, गर्मी पनि । विभिन्न रङ्गका, राम्रा राम्रा फूलहरू पmूलेका, झुलेका रुख, बिरुवाहरू चारैतिर छन् । मान्छे हिड्ने बाटोहरू फराकिला छैनन । गोरेटोहरू मात्र छन् । बाटो तथा मैदानहरूमा लोग्नेमानिस र स्वास्नीमानिस लठारिएको अवस्थामा देखिनु ज्यादै सामान्य दृष्यहरू हुन् ।
ओडारहरूमा बस्ने सहित यो ठाँउमा बस्ने मानिसहरू लगभग चारसयभन्दा ज्यादा छैनन् । उनीहरूसँग पात्रो हुने सम्भावना नै छैन । वर्ष वा महिनाको अनुमान लगाउन असमर्थ छन् । शीर ठाडो पारेर हिड्न सक्छन् । हात, खुट्टा तथा मस्तिष्कले सिमित काम लिन सक्छन् । तिनीहरूको शरीरमा बाक्लै भुत्लाहरू छन् ।
मानिसहरू बस्नका निम्ति साना साना ओतआडहरू पनि छन् । काठ, सेउला, ढुङ्गा आदिद्वारा बनेको, ओत लाग्न र आड लिन सकिने ठाउँलाई ओतआड भनिएको हो । ढुङ्गा, माटो र काठले बनेका तीनवटा ठूला ओतआडहरू पनि छन् – सरदारको ओतआड, शस्त्रओतआड र देवीको ओतआड । रुखका हाँगाहरू तेर्साएर त्यसमाथि काठ र पातला ढुङ्गाहरू मिलाएर वा लामा लामा घाँसहरूले छाएर छाना लगाएका छन् ।
ओतआडमा धुरी बनाउन जानिसकेका छन् । ढुङ्गा राम्ररी मिलाएर अग्लो पारेका छन्, त्यो पर्खाल हो ।
सरदारको रिवाज निकै पहिले करिब पन्ध्रौं पुस्तादेखि चलिआएको हो । त्योभन्दा पहिले समूहको मुख्य हुन्थ्यो । व्यक्तिगत सम्पत्तिको चलन भने करिब तीन, चार पुस्ता अगाडि आएको हो । ओतआडवाला बाहेक अरुलाई धन वा व्यक्तिगत सम्पत्तिको कुनै अर्थ छैन । सरदार र ओतआड बनाएर बस्नेहरूसँग व्यक्तिगत सम्पत्ति छ । उनीहरूसँग आआफ्नो हतियार र फलफूलका रुखहरू छन् ।
उनीहरू ठूलठूला जनावर तथा पन्छीहरूसँग डराउँछन्; प्रकृतिको ज्ञान छैन यसैकारण प्राकृतिक प्रकोपसँग डराउछन् । जमिनबाट निक्लने तातो ज्वालासँग डराउँछन, आकाशमा देखिने रातो गोलासँग डराउँछन्; जमिन हल्लिने, फाट्ने प्रक्रियासँग डराउँछन् । जीवनको चेतना यथेष्ट नभएता पनि बाँकी सवालभन्दा ज्यादा मृत्युप्रति सचेत छन्; देवता, भूत र आत्मासँग डराउँछन् । भौतिक तथा जैविक अवस्थासँग जुóदै, अध्यात्मलाई आत्मसात् गर्दै अदृश्य शक्तिहरूसँग डराउँछन् । हावा, पानी, आगो, सूर्य, माटो, भूकम्प र जनावर जस्ता अरु थुप्रै दुश्चक्रहरूसँग डराउँछन् ।
सरदारले छानेको, मानेको कन्याकुमारीलाई सबैजना देवकन्या भन्छन्, ठान्छन् पनि । देवकन्या बस्ने स्थानलाई थान मानेर फूल चढाउछन् । राता फूलहरू चढाइन्छ । दियो बाल्ने चलन छैन । मान्छेहरू बिहान सूर्य उदाएपछि गम्भीर रहेर देवकन्याको पूजा, अर्चना चलनअनुसार गर्छन् । सूर्य अस्ताउने बेला भएपछि बेअर्थका आवाजहरू निकाल्दै, बेढङ्गका नाचहरू नाच्छन् । विभिन्न खाले डरहरूबाट मुक्त हुन उनीहरू यसो गर्छन । डरहरूद्वारा केही हानी नहोस् भन्ने अभिप्रायले देवकन्यालाई आफ्नै ढङ्गले खुसी पार्छन् ।
यौनाङ्गबाट एक किसिमको रातो तरल पदार्थ नबगुन्जेल पूजा गर्ने गरिएकी कन्याकुमारीलाई देवकन्या ठान्छन् । त्यसपछि तिनलार्ई देवी ठानिन्छ । यौनाङ्गबाट बग्ने तरल पदार्थलाई रगत वा रजस्राव भनेर चिन्दैनन्, जान्दैनन्, मान्दैनन् । देवकन्यालाई ‘द्येभी’ भइसकेपछि विवाह गर्नु हुदैन भनेर सिकाउने गरिन्छ । देवकन्या भइसकेका केटीहरूले विवाह गर्न पाउँदैनन् । आजसम्म देवकन्या बनेकाहरूले विवाह गरेका छैनन् । देवीले विवाह गरे दुबैजनाको मृत्यु हुन्छ भन्ने यहाँका मानिसहरूको विश्वास छ ।
रितीरिवाजका साथ विवाह गर्न नपाएपनि लुकीचोरी यौनसम्बन्ध भने राख्ने गरिन्छ । त्यो यौनसम्बन्ध पनि ठूला ओतआडका मान्छेहरूसँग मात्र राखिन्छ । ठूला ओतआडका मानिसहरूसँग यौनसम्बन्ध भई जन्मेका बच्चाहरूलाई पानीपुत्र वा पुत्री, देवपुत्र वा पुत्री आदि भनिन्छ । अरुसँग यौन सम्पर्क राखेको खण्डमा ठूला ओतआडका मान्छेहरूले त्यस्ता देवीलाई टाउको छिनालेर मार्छन् ।
उनीहरूको विश्वासमा देवीहरू देवहरूका निम्ति रतिक्रीडाको भाग हुन् । देवकन्या देवी हुने तयारी हो । देवहरूले यौनसम्पर्क गर्न चाहेमा पवित्र र सबैले पूजेको देवीसँग मात्र गर्नुपर्छ । ठूलो ओतआडका मान्छेहरू आफूलाई देव सम्झन्छन् । कतिपय आमसाधारण मान्छेहरू पनि उनीहरूलाई देव नै ठान्छन् । ठूला ओतआडका मानिसहरु जनावरमा चढेर पनि घुम्छन् ।
रातो तरल पदार्थ नबगुन्जेल वा रजस्राव नहुन्जेलको उमेरमा यौनसंसर्ग भयो भने बच्चा जन्मिदैन भन्ने ज्ञान स्त्रीहरूले पाइसकेका छन् । स्त्रीहरूको यौनाङ्गबाट रजस्राव हुने अवधिमा उनीहरुमाथि तिरस्कार, उपेक्षा, अपहेलना हुदैन । यौनाङ्गबाट रजस्राव हुने यो अवधिमा यौनसम्भोग वर्जीत नभएका कारण स्त्रीहरू पुरुषहरुद्वारा तिरस्कार, उपेक्षा र अपहेलनाको सिकार हुने गर्दैनन् । छुवाछुत गर्न नहुने चलन पनि छैन ।
उनीहरू बीच यौनसंसर्ग सानै उमेरदेखि प्रचलनमा छ । यौनसंसर्ग राजीखुसी वा जवर्जस्ती दुवै अवस्थामा हुने गर्छ । सानो, ठूलो उमेरको कुनै गिन्ती छैन । शरीरको वनावट हेरी यौनसंयोगको समय वा अवस्था निर्धारण हुने गर्छ । यौनसम्भोगको कारण कोही म¥यो भने ठूलो मुद्दा वा खवर बन्दैन । यस्ता घटनाहरू यो गामलका लागि सामान्य दिनचर्या हुन ।
मान्छे मर्दा शोक व्यक्त गर्ने चलन छैन । मान्छे जन्मदा खुसी मनाउने चलन पनि छैन, यस्ता अवसरहरू उनीहरूको लागि दिनचर्या हुन् ।
आहाराको खोजी र यौन उनीहरूको दिनचर्या हो । सम्भोगका निम्ति आइमाईको स्विकृति आवश्यक ठानिन्छ । हाडनाता करणी वर्जीत छैन तर यो कालखण्डसम्म आइपुग्दा धेरैले हाडनाता यौन सम्बन्धलाई अस्विकारेका पनि छन् । करणी प्रथा आम छ । परिवारका सदस्यसँग यौनक्रिया वर्जीत छ । मामा, काकाको अवधारणा छैन । परिवार भन्नाले दाजु, भाइ, दिदी, बहिनी र बाबुआमा पर्छन् ।
विवाहको प्रचलन छ । उनीहरू सानैमा विवाह गर्छन् । केटाकेटीहरू देवकन्याको सामु आउँछन् । सरदारको आदेशानुसार केटा र केटीलाई डोरीले बाधेर विवाह सम्पन्न गर्छन् । केटा र केटी छान्ने काम सरदारले गर्छ । यौन चेतनाका कारण उनीहरूको विवाह हुन्छ । विवाह भए पछि धेरै स्त्रीहरू परपुरुषसँग यौनक्रिया गर्न मन पराउँदैनन् ।
सूर्य र चन्द्रमालाई नामले जान्दैनन् । आकाशमा देखिने रातो, तातो, उज्यालो दिने गोलोलाई उनीहरू देवता मान्छन् । विभिन्न आकारमा देखिने, केही मात्रामा भएपनि उज्यालो दिनेलाई सानो देवता ठान्दछन् । आकाशलाई नीलदेवता भन्छन् आफ्नो प्रणेता, संरक्षक, विनाशक सबै आफूभन्दा धेरै माथिका गोलाहरूलाई ठान्दछन् । सूर्यग्रहण र चन्द्रग्रहणको बेला थाहा पाए भने सबै एकै ठाउँमा भेला भई ‘द्येभ दोख’(देवलाई परेको दुःख) भनी रुने गर्छन् ।
ठूलो ओतआडमा रुखको लहरा वा फलामको सिक्रिले बाधेर थूप्रै जनावरहरू राखिएका छन् । मानिसहरू ती पशुलाई चराउन चौरतिर लान्छन् र आफू पनि चरनका लागि जान्छन् । फलामको सिक्रिले बाधेर बन्दीहरूलाई पनि राखिएको छ । त्यस्ता मान्छेहरू गन्दा सात ओटा सिन्काहरू पर सर्छन् । त्यस्ता मान्छेहरूलाई भारी बोक्ने, खन्ने जस्ता कडा परिश्रमको काम लगाइन्छ । तिनीहरू कहिलेकाहीँ मात्र चरनका निम्ति जान पाउछन् नत्र अरुहरूले ल्याएर दिएको थोरै खानेकुरामा चित्त बुझाउनु पर्दछ, कहिलेकाहिँ भोकै ।
मुद्रा विनिमयको प्रथा छैन । वस्तु विनिमय हुन्छ । राम्रा मूर्तिहरू बनाएर दियो भने ठूला ओतआडवालाहरूले साना जनावरहरूको मासु दिन्छन्, जो मिठो हुन्छ ।
मातृसत्तात्मक व्यवस्था लोप हुने अवस्थातर्फ उन्मुख छ । जब लोग्नेमान्छे वा स्वास्नीमान्छेहरूले एक समयमा एउटै लोग्नेमान्छे वा स्वास्नीमान्छेसँग मात्र यौन संसर्ग गर्न थाले तब स्वास्नीमान्छेहरूलाई बच्चाको बाबु यकिन हुन थाल्यो अनि परिवारको अवधारणा अगाडि आयो । बच्चाले बाबु चिन्न थाल्यो तर लोग्नेमान्छे वा स्वास्नीमान्छेले परपुरुष वा परस्त्री गमनलाई भने छोडेका छैनन् ।
आफ्ना चलन तथा परम्परालाई राम्ररी व्याख्या गर्न जान्दैनन् । जे भइरहेको छ त्यसलाई नै उत्कृष्ट सभ्यता ठानी त्यसको पालना मात्र गरिरहेका छन् ।
®®®®®®
अचानक कुनै ढोलको चर्को आवाज आउन थाल्यो । उनीहरू ओतआडबाट निस्के, जङ्गलबाट निस्के, ओडारबाट पनि कराउँदै, कोलाहल गर्दै निस्के । धेरै जसो जवानहरू निस्के; केटाकेटी र उमेर ढल्केकाहरू पनि निस्के । उनिहरू कोलाहाल गर्दै, कराउदै ठूलो ओतआडतर्फ कुदे । अस्त्रशस्त्र राख्ने ओतआड अगाडि भेला भए । शस्त्र राख्ने ओतआडको ढोका खुल्यो । त्यहाँ राखिएको भाला, तीर, खुँडा, तरबार आदि जस्ता फलामका एक एक ओटा हतियार उनीहरू प्रत्येकले उठाए । छातीमा फलामको ढाल लगाएर मान्छेहरू तयार भए । ढाल लगाएका मान्छेहरू अगाडि हिँडे । तरबार, खुँडा, खुकुरी जस्ता हाते हतियार तथा तीर कमान बोकेका मान्छेहरू पछाडि लागे ।
एउटाले “माथको डाड” भन्यो । ढाल लगाउनेले औंलाले देखायो, माथिको डाँडोलाई । यतिखेर मान्छेहरू चुपचाप छन । उनीहरू चिच्याएका, कराएका छैनन् । बाक्लै भुत्ला भएका, कोही नाङ्गै, कोही पातले यौनाङ्ग छोपेका तथा कोही जनावरको छालाले शरीर ढाकेकाहरू छन् । उनीहरू हिड्न सिपालु छन् । हिडाइको गति तिव्र छ । “डाडमा तान्छेहरू अन भारे ।” एउटा बोल्यो । एकैछिनमा उनिहरू डाँडामा पुगे । कतैबाट तीरद्वारा आक्रमण सुरु भयो । सम्वेदनशील ठाउँमा नलागे, तीरले तुरुन्तै मान्छे मार्दैन । तिनीहरू आक्रमण भएको दिशा र स्थानको अनुमान लगाउदै अगाडि बढेर गए ।
“आकेमन” कोही चिच्यायो ।
चारैतिर रुखै, रुखहरू छन् । रुखको आडमा छेलिएर, कोलाहाल गर्दै दुबै पक्ष एक अर्कालाई प्रहार गर्न थाले । ती दुई थरीले तीर, खँुडा र खुकुरी जस्ता हतियारले एक आपसलाई हानेर प्रत्यक्ष लडाइ लडे, आमुन्ने सामुन्ने । शत्रुपक्षका धेरै घाइते भएर भागे, रगतपच्छे लासहरू, थोरै मरे, चारजना समातिए । भाग्न नसक्ने घाइतेहरूलाई उनीहरूले हतियार प्रहार गरेर मारे । समातिएकाहरूलाई सबै मिलेर रुखका लहराहरूले बाँधे अनि मरेका जनावरहरूलाई तानेर, घिसारेर ल्याए जस्तै ल्याए । आक्रमण गर्नेहरू को र कहाँँका हुन् थाहा भएन । आफ्ना घाइतेहरूलाई बोके, मरेकाहरू बेवारिसे भए । बिजय उत्सव मनाउँदै, कराउँदै गामल फर्के ।
यहाँ कहिलेकाहीँ मात्र यस्तो हुन्छ । जहिले र जतिखेर भए पनि तिनीहरू प्रतिरक्षाका निम्ति सधै तयार रहन्छन् । कोही कसैले आक्रमण गरेको थाहा भयो भने सबैजना जो जहाँँ भए पनि भेला हुन्छन् र प्रतिरक्षा गर्छन् । कोही पनि यो कार्यमा मर्न डराउँदैनन् । कोही कसैले केही पुरस्कार पाउदैन तर अस्तित्वका निम्ति लड्छन्, एक भएर ।
डाँडामा एउटा गोप्य ओतआड छ । गामलका कसैलाई पनि थाहा छैन । राजा भन्न उनीहरू जान्दैनन् । त्यो ओतआडमा सुरक्षा, पालो तैनाथीका निम्ति ठूलो ओतआडका मान्छेहरू जिम्मेवार छन् । ठूलो ओतआडमा बस्नेहरू सरदार ठानिन्छन्, ताकतवार पनि । ठूलो ओतआडमा बस्नेहरू तागतवार हुन्छन् भन्ने सबैको ठहर छ ।
विचार गरेर निर्णय दिन सक्नेहरू थोरै मात्र छन् । धेरै मानिसहरू आदेशको पालना गर्न पनि असक्षम छन् । आवाजका प्रचलित अर्थ र सङ्केतहरूको अभावका कारण धेरै जसो अवस्थामा हातको सङ्केत प्रयोग गर्ने चलन चल्तीमा छ । रिसाहा प्रवृत्तिका भएका कारण उनीहरू चाँडै रिसाउँछन् । यो गर्नु हुन्छ र यो हुदैन भन्ने जानकारीको अभाव छ । बाहुबलवाला, शस्त्रको प्रयोग गर्न सक्ने शक्तिशाली ठहरिन्छ । उनीहरूले जानेको महान कला भनेको मार्नु र मर्नु हो ।
